Nörolojik Farkındalık
Bir Pencereden Dünyaya Bakmak: Bir Demans Hikayesiyle Başlangıç
Günlerden bir pazar sabahı. Pencerenin önünden dışarıya bakan yaşlı bir kadını düşünün. Yüzü hem umutlu hem hüzünlü. Gözlerinde, bir zamanlar çocuklarına, torunlarına anlattığı binbir hikâyeden izler var. Bugün, aynı pencereden, dışarıdaki kalabalığı izlerken isimleri hatırlamakta zorlanıyor. Her geçen gün bellekten silinen ayrıntılar, onun dünyasını daraltıyor. O pencereden sokağa bakarken, yalnız olmadığını bilmesi her şeyden daha önemli. Burada "demans dostu toplum" kavramı devreye giriyor. Çünkü bu yalnızlık duygusu, birçok demans hastasının ve ailesinin ortak paydası.
Demans Nedir? Toplum İçin Neden Önemlidir?
Demans, beyin hücrelerinde ilerleyici hasara yol açan, unutkanlık, düşünme ve sosyal becerilerde azalmayla seyreden, tamamen tıbbi fakat yoğun insani bir süreçtir. Farklı türde demanslar olabilir – en yaygın olanı Alzheimer hastalığı sayılır.
Birleşmiş Milletler Sağlık Örgütü (Dünya Sağlık Örgütü) verilerine göre 2023 itibarıyla dünyada 55 milyonun üzerinde insan demans ile yaşamakta. Her yıl yaklaşık 10 milyon yeni vaka ekleniyor. Türkiye'de ise bu rakam yaklaşık 600 bin kişiye ulaşmış durumda. Yaşlanma ile birlikte demans görülme oranı artıyor; 65 yaş üzerindeki bireylerde demans riski neredeyse iki katına çıkıyor.
Ancak demans sadece bireyi değil, çevresini, ailesini, hatta toplumun tamamını etkileyen geniş çaplı bir konu. Modern tıbbın ömrümüzü uzatmasıyla birlikte, bu gerçek daha fazla insanı ilgilendiriyor. Önemli olan, yaşlanan nüfusta demans görülme sıklığı arttıkça, toplumsal farkındalığın da aynı hızda artması.
Demans Dostu Toplum Nedir?
Demans dostu toplum; demansla yaşayan bireylerin ve yakınlarının yalnız bırakılmadığı, yaşam kalitelerinin sürdürülebilmesinin desteklendiği, ayrımcılığın ve önyargıların azaldığı bir toplumsal modeli ifade eder. Bireysel ve toplumsal düzeyde, bu insanların ihtiyaçlarını anlayan, saygı duyan ve günlük hayata katılmalarını kolaylaştıran bir yapıdır.
Bu yaklaşım, sağlık sistemiyle sınırlı kalmaz. Şehir planlamasından, eğitimden, kurum kültürüne kadar her alana yayılan bir insani duyarlılık ve inovasyon gerektirir. Yani, demans dostu toplumlar sadece sağlık profesyonellerinin değil; her birimizin katkısıyla var olabilir.
Demans Dostu Bir Toplumun Bileşenleri
Bilinçlenmiş ve empatik toplum üyeleri: Demansı ve belirtilerini bilen, hoşgörüyle yaklaşan insan topluluğu.
Uygun fiziksel ortamlar: Kolayca anlaşılabilir tabelalar, engelli dostu altyapılar, güvenli sosyal alanlar.
Kolaylaştırılmış sosyal katılım: Demanslı bireylerin toplumsal faaliyetlere ve kararlara katılımının sağlanması.
Kurumsal farkındalık: İşletmeler, kamu kurumları ve STK’ların eğitimli kadrolar ile kapsayıcı ilkeler oluşturması.
Akran ve aile desteği: Hasta yakınlarının desteklenmesi ve eğitilmesi.
Bilimsel Temeller: Neden Bireysel ve Toplumsal Yaklaşım Önemli?
Demans, yavaşça ilerlediği için çoğu zaman ilk belirtiler gözden kaçabiliyor. British Medical Journal’da yayımlanan bir araştırmada, toplumsal farkındalık ve empatiyle yaklaşımın, hem erken tanı oranının hem de hastaların yaşam kalitesinin arttığı gösterilmiş.
İngiltere’de yapılan ‘Dementia Friends’ programı bu konuda örnek alınabilecek bir model. Farkındalığa dayalı topluma, güvenlik, iş birliği ve saygı atmosferi hakim oluyor. Demanslı bireyler kendilerini toplumsal hayatın bir parçası olarak hissediyorlar ve depresyon, kaygı, izolasyon gibi birçok sorunun önüne geçilmiş oluyor (Kaynak).
Demanslı Bireylerin Yaşadığı Zorluklar
Unutkanlık ve karmaşa: Kimi zaman evin yolunu unutmak, alışverişte ne alınacağını karıştırmak, hatta sevdiklerini tanımakta zorlanmak.
Duygusal yalnızlık: Çevreden küçük bir yanlış anlaşılma bile, duygusal açıdan yıkıcı olabilir. İzolasyon, demansın en görünmeyen yüklerinden biridir.
Damgalanma ve dışlanma: Toplumun önyargılı tutumları, demanslı insanların çoğu zaman geri plana itilmesine neden olur.
Güvensizlik: Günlük yaşamda yolunu bulamamak, dışarıda kaybolmak, alışkanlıkların değişmesi ciddi kaygı ve korku yaratabilir.
Bir Toplum, Birlikte Nasıl Değişebilir?
Önyargıları Yıkmak ve Farkındalığı Arttırmak
Pek çok kişi, demansın sadece yaşlılarda ve normal yaşlanmanın bir parçası olduğunu düşünüyor. Oysa demans bir hastalıktır; herkesin başına gelebilir. Toplumu bilgilendirmek; kitaplar, seminerler, sosyal medya kampanyalarıyla mitleri çürütmek ilk adımdır.
Eğitim Programları Düzenlemek
Okullarda, işyerlerinde ve sosyal kuruluşlarda demans farkındalığına yönelik eğitimler büyük değişimlere yol açabilir. Birleşik Krallık merkezli "Dementia Friends" ve "Alzheimer Danışma Ağları" bu konuda ilham verici örneklerdir (Dementia Friends).
Şehir Planlaması ve Ulaşımda Kolaylıklar
Anlaşılır tabelalar ve basit haritalar koymak
Güvenli geçişler ve yavaş trafik bölgeleri
Engelsiz mekânlar oluşturmak
Toplu ulaşımda personelin demans konusunda duyarlı olması
İşletmelerin Rolü
Marketler, bankalar, kafeler; kısacası herkesin sık kullandığı yerler de kapsayıcı olabilir. Çalışanlara demans farkındalık eğitimi verilebilir, ödeme ve hizmet süreçleri basitleştirilebilir. Örneğin, Almanya’da bazı şehirlerde demans dostu market kasiyerleri uygulaması başlamıştır (Detaylı bilgi).
Hasta Yakınlarına ve Bakım Verenlere Destek Olmak
Demansın yükünü en ağır hissedenler çoğu zaman hasta yakınlarıdır. Araştırmalar, aile bireylerinin uzun süreli bakım yükü altında tükenmişlik, depresyon, kaygı ve sosyal izolasyon yaşadığını gösteriyor (Alzheimer's Association).
Psikolojik danışmanlık ve destek grupları oluşturmak
Ailelere eğitim programları sunmak
Bakım verenler için mola-zamanı ve kısa süreli bakım hizmetleri sağlamak
İletişimde 'Demans Dostu' Yaklaşımlar
Kısa, sakin ve basit cümlelerle konuşmak
Göz temasını ve beden dilini kullanmak
Sabır göstermek ve yanıt için zaman tanımak
Yargılayıcı ya da küçümseyici bir dil kullanmamak
Konuyu sıkça tekrar etmekten çekinmemek
Küçük bir tebessüm ya da içten bir "Günaydın" bile, bazen hastanın tüm gününe renk katabilir.
Demans Dostu Toplum Yaratmak: Herkes İçin Faydaları
Empatiyi güçlendirir: Toplumun genel duyarlılığını artırır.
Kapsayıcılığı ve erişilebilirliği artırır: Sadece demanslılara değil, çocuklara, engellilere ve yaşlılara da daha erişilebilir alanlar oluşturur.
Sağlık çıktılarında iyileşme: Erken tanı, daha etkin bakım ve hastanın yaşam kalitesinde artış.
Ekonomik yükte azalma: Yalnızlaşmanın ve bakım krizlerinin azalması, toplumda iş gücü kayıplarının önüne geçer.
Herkes İçin Basit ve Anlamlı Adımlar
1. Fark et, dinle, paylaş: Mahallende, çevrende unutkanlık yaşayan birisi varsa göz teması kur. Yargılama. Bazen sadece dinlemek bile yeter.
2. Gönüllü ol: Sosyal destek gruplarına, derneklere katılabilirsin. Birlikte yürüyüşler düzenleyebilir, alışverişte yardım edebilirsin. Alzheimer Derneği gibi platformlara zaman ayırabilirsin.
3. Paylaşmayı yay: Etrafındakilere demans dostu toplum kavramını anlat, sosyal medyada farkındalık oluşturmaya çalış. Okullar, kafeler, dost sohbetleri bile bir başlangıç olabilir.
Birlikte Daha İyi Bir Gelecek İçin
Bazen tek bir bakış, hayatı anlatır. Demanslı bir bireyin gözlerinde kaybolmakta olan anılara duyulan bir özlem, bir yanıyla da sevgi ve güvenle dolu bir el arayışıdır. Toplum olarak; "Asla yalnız değilsin" diyebilmek, bizim de insanlığımızın bir provasıdır. Demans dostu bir toplum yaratmak; sadece demanslılar için değil, yaşlanan her birey için, aslında hepimiz içindir.
Ve bu değişimi başlatmak için büyük adımlar gerekmiyor. Küçük ve anlamlı işler, birleşerek büyük etki yaratabilir. Her gün, daha iyi, daha şefkatli bir toplum için umut var.
Kaynakça
Next Blogs Post
