Birlikte Güçlenmek, Yalnız Hissetmemek

Alzheimer ya da Parkinson gibi kronik, ilerleyici nörolojik hastalıklarla yaşayan bir yakınınız varsa; her gününüz, bir umut ve kaygı karışımı, yorucu ve aynı zamanda çok kıymetli duygularla geçiyor olabilir. Belki hasta bakıcısı sıfatınızı resmi olarak ilk duyduğunuz günü hatırlıyorsunuz, belki de yardım etmek sizin için doğal bir akış oldu. Ancak kabul edelim: Uzun vadeli bakım ve destek, sadece hastayı değil, tüm aile bireylerini etkiliyor ve hayatı değiştiriyor.

Bu yolculukta bazen yalnız ve çaresiz hissetmek, herkesin başına gelebilecek sıradan ama çok gerçek bir duygu. Fakat unutmayın: Sağlam bir aile içi iletişim, desteğin omurgasıdır. Hem hastamız hem de kendimiz için, duygusal ve fiziksel dayanıklılık ancak birbirimize sarılarak artıyor. Bilimsel çalışmalar; aile içi etkili iletişimin, hasta ve bakım verenin sağlığında ve mutluluğunda belirleyici olduğunu gösteriyor (1). Peki, bu iletişim nasıl güçlenir?

Aile İçi İletişimin Gücüne Dair

Ailede bakım verme süreci; çoğu zaman sadece bilgiyle, hastanın ilacıyla, doktor randevularıyla ilgili değildir. Birbirimize nasıl yaklaştığımız, karşılıklı güveni ve anlayışı nasıl ördüğümüz; bir arada güçlenme ya da yavaş yavaş tükenme arasındaki farkı yaratır.

“Birbirimizi gerçekten duyabiliyor muyuz?” diye sormak, değişimin başlangıcı olabilir. İşte aile içi destek mekanizmasını bilimsel olarak güçlendiren, aynı zamanda kalpten kalbe yol açan beş temel iletişim yöntemi:

1. Duyguları Açıkça İfade Etmek ("Duygu Paylaşımı")

Çoğumuz zor zamanlarda duygularımızı içine atmaya eğilimliyizdir. Oysa yapılan araştırmalar, aile üyelerinin duygularını açıkça ve yargılamadan paylaşmasının hem psikolojik dayanıklılığı hem de karşılıklı anlayışı artırdığını gösteriyor (2). Özellikle bakım verenler arasında hislerin söylenmeden anlaşılması beklenirse, kırgınlıkların ve yanlış anlamaların önü açılır.

• Kendiniz, "Bugün çok yorgunum." ya da "Bu durum beni üzse de senin yanında olmak istiyorum." gibi basit, samimi cümlelerle konuşmayı deneyin.

• Diğer aile üyelerinin de hislerini ifade edebilmesi için; yargısız, eleştirisiz bir ortam sunmaya çalışın.

• Ağlamak, öfkelenmek, hatta zaman zaman umutsuzluğa kapılmak; insan olmanın doğal parçalarıdır. Bunları mesafe koymadan, birlikte yaşamak herkesin yükünü hafifletir.

Bilinçli duygusal iletişim, sadece psikolojik sağlığı değil, uzun vadede aile fertlerinin birbirine olan bağlılığını da güçlendirir.

2. Empatik Dinleme Becerisini Geliştirmek

Dinlemek; bazen sadece duymaktan ibaret kalabilir. Gerçek dinleme, karşımızdakinin kelimelerinin ardındaki duyguları ve çabayı görmek demektir. Empatik dinleme, "senin söylediklerin benim için önemli" hissini karşıya verir ve ilişkide güven tesis eder.

• Karşınızdaki aile üyesiyle konuşurken, dikkat dağıtıcı unsurlardan uzaklaşın; ona tüm ilginizi yönlendirin.

• Bazı cümleleri, örneğin "Anladım, bu da seni yordu galiba." şeklinde tekrar ederek onun duygusunu önemsediğinizi gösterin.

• Farklı düşüncelere sahip olsanız bile, o an yargıdan, tavsiyeden uzak kalarak sadece dinlemeyi deneyin.

Amerikan Psikoloji Derneği, empatik dinlemenin aile içi çatışmaları önemli ölçüde azalttığını ve bakım verenlerde mesleki tükenmişlik hissini azalttığını belirtmektedir (3).

3. Rol ve Sorumluluk Dağılımında Şeffaf Konuşmak

Bakım sürecinin en çok sıkıntı yaratan noktalarından biri, kimin neyi üstleneceğiyle ilgili belirsizlik ve adaletsizlik hissidir. Çoğu ailede; iş yükü birkaç kişinin üzerinde yığılırken, diğerleri kendini yeterince dahil veya değerli hissetmeyebilir. Belirsizlik, gerginliği ve yıpranmayı artırır.

• Açık, samimi bir aile toplantısı planlayın. Herkesin güçlerini, mevcut imkan ve sınırlarını anlamaya odaklanın.

• Her bireyin sorumluluklarına ve zamanına saygı göstererek, görevlerin bölüşümünü adilce yeniden düzenleyin.

• Örneğin; alışveriş, ilaç takibi, doktor randevuları veya kısa molaları ayarlama gibi işlerin netleşmesi, yükü azaltır.

Bilimsel çalışmalar; görevlerin paylaşıldığı ve destek hissinin arttığı ailelerin, bakım veren tükenmişliği ve depresyon oranının anlamlı şekilde daha düşük olduğunu rapor etmektedir (4).

4. Pozitif Geri Bildirim ve Teşekkkür Kültürü

Ailede bazen yapılan özveri, alışkanlık haline gelir. Herkes birbirinin çabasını arka planda görmeye başladığında, zamanla yorgunluk, kırgınlık ve değersizlik duygusu ortaya çıkabilir. Pozitif geri bildirim ve teşekkür; bireyin değerli ve görüldüğünü hissetmesine yardımcı olur.

1. Küçük katkıları bile fark edip dile getirin; "Bugün annenin ilacını almana çok sevindim, çok yardımcı oldun." demek bile önemli bir bağ kurar.

2. Açıkça takdir edin: "Bu hafta bu kadar yükün arasında bana vakit ayırdığın için teşekkür ederim."

3. Zor anlarda karşılıklı anlayışı yitirmemek için, hata ve aksaklıklarda suçlamadan önce olumlu yönlere odaklanmayı deneyin.

Yapılan psikolojik araştırmalar, basit bir teşekkürün ya da takdirin aile üyelerinin motivasyonunu artırdığını ve bakımın uzun süre sürdürülebilirliğine katkı sunduğunu göstermektedir (5).

5. Açık ve Sürekli Bilgi Paylaşımı

Hastalık süreciyle ilgili gelişmeler, ilaç değişiklikleri, acil bir durumda izlenecek yol veya doktor görüşleri… Bilginin eksik ya da tek kişide toplanması, kaygıyı ve yanlış anlamaları kronikleştirebilir.

• Mümkünse kısa notlar, mesaj grupları veya bir defter aracılığıyla hastanın durumu ve yapılanlar konusunda diğer aile üyelerini sık sık bilgilendirin.

• Başınıza gelen şaşırtıcı, beklenmedik olayları ve örneğin "Bu hafta yeni bir hareket problemi fark ettim" gibi değişiklikleri mutlaka paylaşın.

• Herkesin süreci aynı netlikte bilmesi, karar vermede ve duygusal desteği paylaşmada önemli bir avantaj sağlar.

Bilgi paylaşımının sürekliliği, aile üyeleri arasındaki güven duygusunu da besler — yapılan bir incelemede, şeffaf iletişim yürüten ailelerde bakım kalitesinin ve kişisel huzurun anlamlı ölçüde arttığı gösterilmiştir (6).

Değişim Kolay Değil, Ancak Mümkün

Bu yöntemleri hayatınıza dahil etmek, ilk başta alışık olmadığınız için zorlayıcı olabilir. Unutmayın, kimse her zaman mükemmel ya da kendinden emin hissetmek zorunda değil. Küçük adımlar, büyük mesafeler almak için en iyi başlangıçtır.

“Birlikte güler, birlikte ağlarsak… güç, içimizde ve yuvamızda yeniden filizlenir.”

Zaman zaman iletişimsizlik, kırgınlık ya da çaresizlik hissine kapıldığınızda kendinize ve ailenize hoşgörülü olmayı ihmal etmeyin. Çünkü her zorlayıcı anın ötesinde, birlikte kurduğunuz bu dayanışma ağı, hem hastanıza hem de size umut ve direnç verir.

Sonuç: İletişimle Güçlenen Destek Mekanizması

Özetle; duyguları açıkça paylaşmak, gerçekten dinlemek, sorumlulukları netleştirmek, pozitif geri bildirimde bulunmak ve bilgiyi şeffafça aktarmak; size ve ailenize nefes alma, yükünüzü omuz omuza taşıma fırsatı sunar. Unutmayın; siz, yalnızca bakım veren ya da destekçi değilsiniz. Aynı zamanda birbirinizin yaşam yolculuğunda vazgeçilmez birer dost ve güç kaynağısınız.

Ne zaman zorluk yaşarsanız yaşayın, iletişimi sıcak ve güvenli tutmaya çalışmak, size umduğunuzdan çok daha fazlasını geri verecektir.

Kaynakça

• Brodaty H, Donkin M. Family caregivers of people with dementia. Dialogues Clin Neurosci. 2009;11(2):217-228.

• Parker D. et al. Emotion-focused coping in caregiving families. Gerontologist. 2013;53(2):357-368.

• Adams KB et al. Empathy and burnout in informal caregivers. Int J Geriatr Psychiatry. 2008;23(2):189-195.

• Farran CJ, et al. Family caregiving: collaborative approaches. Alzheimer’s Care Today. 2005;6(3):188-196.

• Haley WE, et al. Predictors of depression and life satisfaction among spousal caregivers. Psychol Aging. 1987;2(4):375-381.

• Kramer BJ, et al. Sharing information in family caregiving. J Aging Stud. 2003;17(1):45-63.