Bakım Teknikleri
Demansla Yaşamak: Güvenli Bir Evin Önemi
Bir aile üyesinin demansla yaşaması, alıştığımızı sandığımız ev ortamını âdeta yeniden keşfetmek anlamına gelir. Hatıralarla dolu o sıcak yuva, bazen hızlıca tehlikelerle dolu bir labirente dönüşebilir. Sevdiğiniz kişiyi koruma arzunuz ve ağırlaşan sorumluluklar omuzlarınıza yüklendiğinde, derinlerinde bir kaygı ve belirsizlik hissedebilirsiniz. Birlikte geçirdiğiniz vakitler daha değerli ve kırılgan hale gelmiştir. Bu yazıda, demanslı yakınınız için evi daha güvenli kılmak adına kanıta dayalı, on adımlı bir yol haritası sunuyorum. Unutmayın: Güvenli bir ortam, hem onları hem de sizi huzura yaklaştırır. Çünkü ev, en çok huzur vadettiğinde gerçektir.
Demans ve Ev Güvenliği: Neden Bu Kadar Kritik?
Demans, Türkiye’de yaklaşık 600 bin kişiyi etkileyen yaygın bir nörolojik durumdur.1 Hafıza kaybı, muhakeme bozukluğu, yönelim sorunları ve hareket kısıtlılığı; evde gündelik yaşama beklenmedik riskler katar. Araştırmalar, demanslı bireylerin düşmeye, kaybolmaya, ev kazalarına ve tıbbi komplikasyonlara diğer yaşlılara oranla daha çok maruz kaldığını gösteriyor.2 Bu nedenle, basit önlemler ciddi olayların önlenmesinde hayati rol oynar.
Evde Güvenlik İçin 10 Kanıta Dayalı Önlem
Düşmeleri Önleyin: Zemin ve Yürüme Alanlarını Düzenleyin
Demans ilerledikçe denge ve hareket koordinasyonunda bozulmalar görülür. Evdeki kaygan halıları kaldırın veya kaymaz bantlarla sabitleyin. Eşyaların gelişigüzel yer değiştirmemesi ve ana yürüme yollarının (koridor, salon geçişleri) her zaman açık ve düzenli kalması gerekir. Yansımalı zeminlerde (cilalı parkeler) ayakkabıyla yürümek kaymaya neden olabilir.
Kilit ve Alarm Sistemlerini Optimize Edin
Demans hastalarının evde izinsiz çıkışlarını (wandering) önlemek için dış kapılara yüksek yerlere veya üst kısımlara ekstra kilit mekanizmaları ekleyin. Ayrıca evde yangın, gaz kaçağı gibi tehlikeler için alarm sistemleri (duman dedektörü, karbonmonoksit alarmı) bulundurun. Kapı ve pencerelere basit sensörlü uyarı sistemleri de eklenebilir.
Tehlikeli Madde, İlaç ve Aletleri Erişilmez Kılın
Mutfak veya banyo dolaplarındaki temizlik ürünleri, ilaçlar, kesici/yanıcı aletler kilitli tutulmalı veya ulaşılması güç noktalara kaldırılmalıdır. Demans hastaları bazen kavanoz kapağını, ilaç kutusunu karıştırabilir; yanlış ilaç alımı veya zehirlenme riski mevcut. Her zaman çocuk koruma kilitleri kullanmak iyi bir pratiktir.
Mutfakta Ekstra Önlem Alın
Ocak, fırın, su ısıtıcısı gibi aletler gözetimsiz bırakıldığında tehlikeli olabilir. İmkanınız varsa otomatik kapanan ocaklar kullanın, düğmelerin çıkarılabilir veya korunaklı olmasına özen gösterin. Mutfağa yalnızca gözetim altında girmesine müsaade edin, elektrikli aletleri prizden çıkararak dolapta saklayın. Yanıcı maddeleri (örneğin kibrit) daima kilit altında tutun.
Banyo ve Tuvaleti Güvenli Hale Getirin
Islak zeminler, küvet ve duş kabinleri düşme riskini artırır. Kaymaz paspaslar, tutunma kolları, ihtiyaca göre bir duş taburesi veya yükseltilmiş klozet kullanmak hayat kurtarabilir. Su sıcaklığını önceden ayarlayarak (>45°C'nin üstüne çıkmamasına dikkat edin) haşlanmalara karşı ek önlem alın. Banyo ve tuvalet kapıları dışarıdan kolayca açılabilecek şekilde dizayn edilmeli.
Aydınlatmayı İyileştirin
Demanslı kişiler, düşük ışıkta veya gölgeli alanlarda yön bulmakta daha çok zorlanırlar. Gece lambaları, merdivenlerde/koridorlarda hareket sensörlü aydınlatmalar kullanmak kafa karışıklığını ve gece düşmelerini azaltır. Ani ışık değişimlerinden kaçının; düzenli, soft ve homojen bir aydınlatma ortamı sunun.
Basit ve Anlaşılır İşaretler Kullanın
Tuvalet, banyo, mutfak gibi alanlara açıkça okunabilir ve basit simgelerle yönlendirme işaretleri ekleyin. Bu uygulama, özellikle hastalığın orta-ileri evrelerinde kişinin kaybolmasını veya endişeye kapılmasını önler. Kendi odasının kapısına hatırlatıcılar yapıştırmanız, gece uyandığında yönünü bulmasına yardımcı olabilir.
Kişisel Eşyalarını ve Yatak Çevresini Düzenleyin
Çok sayıda eşya, açıkta duran kablolar veya dağınık mobilyalar kazalara yol açabilir. Yatağının yanında en sık kullandığı eşyalar kolay erişilebilecek yerde bulunsun. Gece kalkışlarında tuvalete kadar geçen yolda engel olmamasına özellikle dikkat edin.
Tehlike Noktalarına Fiziksel Bariyerler Ekleyin
Merdivenler, balkonlar, şömineler yüksek riskli alanlardır. Merdiven başlangıcına çocuk koruma kapısı yerleştirmek, balkon kapılarını kilitlemek veya şömine önüne koruyucu bir paravan eklemek kazaları engelleyebilir. Elektrik prizlerini kapaklarla çocuk erişimine kapatmak da önemli bir ayrıntıdır.
Yakınınızın Duygusal Güvenliğine de Önem Verin
Mekanın güvenliği kadar, kişinin kendini huzurlu ve güvende hissetmesi de hayati. Sevdiği fotoğrafları, tanıdık nesneleri açıkta bırakmak sık karşılaşılan anksiyeteyi azaltabilir. Fazla uyarandan kaçının; ortamı sade, düzenli ve kişisel dokunuşlarla sıcak tutarak, yabancılaşma ve huzursuzluğu minimuma indirebilirsiniz. Sevgiyle ve anlayışla yaklaşmanız, alınan tüm fiziksel önlemleri tamamlayıcı bir unsurdur.
Ekstra İpuçları: Pratikte Hayatı Kolaylaştıran Küçük Dokunuşlar
Günlük rutinleri koruyun: Alışkanlıklarla şekillenen bir ev, kişinin zihinsel olarak daha az yorulmasına ve huzur bulmasına yardımcı olur.
Acil durum planı hazırlayın: Yakınınızın üzerinde daima bir isim, adres ve yakın iletişim bilgileri içeren kart bulundurun.
Tek başına bırakmaktan kaçının: Özellikle akşam saatlerinde yalnız bırakmak, kaybolma ve panik atak riskini artırır.
Sık sık güncelleyin: Hastalık ilerledikçe güvenlik önlemlerinizi gözden geçirin ve yeni gereksinimlere göre evinizi adapte edin.
Zor Duygularla Baş Etmek: Sadece Bir Bakımı Değil, Sevgi Taşıdığınızı Unutmayın
Tüm bu öneriler adım adım uygulandığında, hem demanslı yakınınız hem de siz daha huzurlu olabilirsiniz. Ancak şunu unutmayın: Mükemmele ulaşmak her zaman mümkün değil. Bazen bir eşya yine yanlış yerde kalacak, bazen siz de tükenmiş hissedeceksiniz. Her adımınızın arkasında sevgi, sabır ve özveri var. Küçük bir önlemin, büyük kazaların önüne geçebileceğini bilmek çoğu zaman rahatlatıcı. Kendinizi suçlu hissetmek yerine, bu yolculukta gösterdiğiniz emeği ve sevgiyi kutlamayı unutmayın.
Son Söz: Kendi Huzurunuz, Yakınınızın Güvenliğiyle El Eledir
Unutmayın: Güvenlik, insanın iç huzuruyla başlar. Evinizde alacağınız her proaktif önlem, sevdiklerinizin yalnızca fiziksel değil, duygusal olarak da daha iyi hissetmesini sağlayacak. Siz güçlü ve özenli bir destekçisiniz. Yola çıktığınız her yeni günde sadece hasta yakını değil, sevgiyle yön veren bir yol arkadaşısınız. Güvende kalın, destek istemekten çekinmeyin. Çünkü yalnız değilsiniz.
Kaynakça
Türkiye Alzheimer Derneği, "Türkiye’de Demans ve Alzheimer Sıklığı", 2022.
Alzheimer’s Association, "Dementia Care Practice Recommendations", 2021.
World Health Organization, "Risk reduction of cognitive decline and dementia: WHO guidelines", 2019.
Fleming & Bowles (1987), Safe Environments for People with Dementia.
Bir Sonraki Okuma
