Hasta Yakını Rehberliği
Giriş: Sevgiyle Kaygı Arasında
Alzheimer, Parkinson veya benzeri hastalıklarla yaşayan sevdiklerimiz için bakım vermek, belki de hayatta üstlenebileceğimiz en emek isteyen rollerden biri. Onlara duyduğumuz bağlılıkla, güvenlikleri arasındaki ince çizgiyi dengelemeye çalışıyoruz. Özellikle onları evde kısa süreliğine de olsa yalnız bırakmak gerektiğinde, içimizde hem suçluluk duygusu, hem de kaygı birlikte artıyor. Akılları "Bir şey olsa ben yokken..." sorusu meşgul ediyor. Bu doğal bir duygu. Araştırmalar gösteriyor ki, Türkiye'de hasta yakınlarının %82'si yaşlı yakınlarını yalnız bırakırken endişeleniyor. Bu yazıda; hem bilimsel hem de pratik yöntemlerle "Bu zor durumda kendimi nasıl daha güvende hissedebilirim?" sorusunun yanıtlarını, en sade ve insani şekilde paylaşmak istiyorum.
1. Riskleri Tanıyın ve Önceliklendirin
Önce önemli bir gerçeğe bakalım: "Risk" dediğimiz şey, neler olabileceğini öngörüp buna göre önlem almaktır. Alzheimer gibi bilişsel hastalıklar ilerledikçe; unutkanlık, yön bulma güçlüğü, ev aletlerini yanlış kullanma, kapıdan çıkıp kaybolma gibi olasılıklar artar. British Medical Journal'da yayımlanan bir incelemeye göre, demanslı bireylerde düşme riski, sağlıklı akranlarına göre 2-3 kat fazladır.
Düşme: Günlük kazaların %70'i evde düşme ile ilişkilidir.
Ateşle ilgili kazalar: Ocağı açık unutmak, ütüyü prizden çekmeme, yangın riski.
Kaybolma ve Dışarı Çıkma: Özellikle Alzheimer hastalarında yön bulma yetisinin kaybı.
İlaçları yanlış alma: Doz atlama veya çift doz alma riski.
Yalnızlık ve panik hissi: Anksiyete ve kriz riskleri.
Olası risklerin listesini çıkarın ve hangilerinin sizin yakınınız için daha öncelikli olduğunu tespit edin. Kişiye özel çözüm oluşturmak, genel panikten daha gerçekçi ve yönetilebilir bir yoldur.
2. Ev Ortamını Güvenli Hale Getirmek
Hastanız evdeyken onun etrafını düzenlemek, minik detaylarla büyük fark yaratabilir. Bilimsel araştırmalar, çevresel düzenlemelerin riskleri dikkate değer miktarda azalttığını gösteriyor.
Kilitli Dolaplar ve Çekmeceler: İlaç, temizlik maddeleri, bıçak gibi tehlikeli objeleri kilitli tutun.
Gaz ve Elektrik Güvenliği: Ocağı kullanmaması gerekiyorsa gaz vanasını kapatın; fişleri prizden çıkarın.
Küçük Ev Kazalarını Engelleyici Önlemler: Halıları kaymaz tabanlarla sabitleyin, kaygan zemine tutunacak destekler yerleştirin, banyo ve tuvalete tutunma barları ekleyin.
Kapıları Güvenli Hale Getirme: Dış kapılara çıkışı önleyici zincir ve alarmlar ekleyebilirsiniz. Sadece sizin veya güvendiğiniz birinin açabileceği şekilde ayarlayın.
Telefon ve Acil İletişim: Telefonun derli toplu ve kolay ulaşılabilir olduğundan emin olun. Acil numaraları büyük puntolarla telefona ya da yanına asın.
Basit bir çevresel kontrol listesi yapmak, her evden çıkışınızda size güven sağlar. Unutmayın, asıl amaç özgürlüklerini tamamen kısıtlamadan güvenliklerini sağlamaktır.
3. Teknolojiden Destek Almak
Biliyoruz, teknolojiye bazen mesafeli yaklaşmak kolay. Fakat doğru şekilde kullanıldığında, yaşam kalitesini ve iç huzurunuzu ciddi oranda artırabilir. Son yıllarda geliştirilen basit cihazlar, akut güvensizlikleri azaltmada yardımcı olabiliyor.
Yer ve Hareket Takip Cihazları: Bileklik ya da kolye şeklinde giyilebilir cihazlar, hareket halinde ya da evden ayrıldığında uyarı verir.
Ev İçi Kamera Sistemleri: Kişisel mahremiyeti en önemli öncelik olarak belirleyerek, sadece temel yaşam alanlarını görebilecek, konuşmalı veya alarm sistemli kameralar tercih edebilirsiniz.
Acil Durum Butonları: Kolay ulaşılabilecek bir noktaya yerleştirilen ve bastığında yakınlarına veya sağlık servisine alarm gönderen butonlar.
Bilimsel veriler, acil çağrı cihazlarının kullanıldığı evlerde yalnız kalma sırasında anında destek çağırma oranını %90’dan fazla artırdığını bildiriyor. Ancak teknolojiyi uygularken; yakınınızın mahremiyet ve rahatsızlık duymamasına da özen göstermelisiniz. Onlara da bu karar sürecinde danışın.
4. Rutin Oluşturmak ve Paylaşmak
Günün akışını netleştirmek ve yazılı planlar yapmak hem hastanın hem de sizin kaygınızı azaltmada oldukça etkili. İşte öneriler:
Notlar ve Hatırlatıcılar: Buzdolabına veya göze çarpan yerlere büyük yazılı notlar bırakın. Hangi saatte hangi ilaç, hangi odada hangi eşya var gibi kısa hatırlatmalar hayat kurtarır.
Saatli veya Alarm Ayarlı Düzenekler: Televizyon izleme zamanı, yemek vakti gibi günlük rutinleri ayarlayacak, kolay kullanılabilir saatler ve alarmlar tercih edin.
Kısa Aktivite Listeleri: Basit meşguliyetler (doku örme, kitap karıştırma, bitkileri sulama) hem zaman geçirmelerine yardımcı olur hem yalnızlık hissini azaltır.
Ayrıca, eğer güvendiğiniz bir akraba veya komşu varsa, "Ben yokken göz kulak olabilir misin?" demekten çekinmeyin. Araştırmalar, çevresel destek ağlarının kullanılmasının, hasta yakınlarında depresyon ve tükenmişliği %35’e kadar azalttığını gösteriyor.
5. Kısa Süreli Yalnızlığın Sınırlarını Belirleyin
Güvenlik için en önemli sorulardan biri: "Gerçekten yalnız bırakmak güvenli mi ve ne kadar süreyle?" Bunu hastanızın güncel durumu belirler. Klinik rehberler şunları öneriyor:
Hafif demans ve hafif motor sorunlarında, ortalama 30-60 dakika gözetimsiz kalmak (uygun önlemlerle) çoğu zaman güvenli kabul edilir.
İlerlemiş bilişsel kayıplı veya sık düşme öyküsü olanlar yalnız bırakılmamalı. Zorunluysa, kapıdan komşu kontrolü ya da uzaktan gözleme önlemleri düşünülmeli.
Süreyi belirlerken hem kişisel, hem de uzman görüşü almak faydalı olabilir.
6. Suçluluk Hissiyle Mücadele Etmek
En son ve belki de en önemlisi: Kendi duygularınız. Hasta yakını olmak, çoğu zaman tükenmişlik, suçluluk veya yetersizlik duygularıyla beraber gelir. Sevdiklerimizi başkalarına emanet ederken veya yalnız bırakırken içimizde yükselen endişe, aslında onların güvenliği için duyduğumuz sorumluluğun bir yansımasıdır.
“En iyi bakım, tükenmiş bir yürekten çıkmaz…”
Güvende kalmaları için planı yaptıysanız, kendinize güvenmelisiniz. Araştırmalar hasta yakınlarının birbirleriyle deneyim paylaşmasının, kaygı ve suçluluk duygusunu azalttığını gösteriyor. Zorlandığınızda bir arkadaşınızla veya benzer durumda bir hasta yakınıyla konuşmak size nefes aldıracaktır.
7. Mini Kontrol Listesi: Evden Çıkmadan Önce
Ocağı, elektrikli aletleri ve suyu kontrol ettim mi?
Acil durumda ulaşabileceği numaralar görünür ve kolayca erişilebilir mi?
Kapıların güvenliği sağlandı mı?
İlaçlarını karıştırmayacak şekilde düzenledim mi?
İletişim veya uyarı cihazları hazır mı?
Kısa bir yakınıma ya da komşuma bilgi verdim mi?
Kendim için bir mola veya nefes zamanı hazırladım mı?
Her evden çıkışta bu mini listeyi gözden geçirmek, hem sevdiklerinizin hem de sizin huzurunuza katkı sağlar.
Sonuç: Yanınızda Olduğunuzu Bilin
Yaşlı bir yakınınız için en önemli şey, onların hala değerli ve sevildiğini hissetmeleridir. Güvenliğini sağlamak için gösterdiğiniz çaba, değerli. Küçük adımlarınız büyük koruyuculardır. Unutmayın, hiçbir önlem riski tamamen sıfırlamasa da, bilgi ve hazırlık sayesinde kaygınız azalır, sevdiklerinizle geçen zaman daha nitelikli olur.
Kaynakça
Alzheimer’s Association. (2023). Home Safety Checklist.
Rowe MA, et al. (2015). Risk of falls in community-dwelling older adults with mild cognitive impairment. BMJ.
Türkiye Alzheimer Derneği. Hasta Yakını Destek Rehberi.
World Health Organization. (2021). Dementia: Risk Reduction and Care.
Bir Sonraki Okuma
